Auteur: Leo Leurink
Een tijdje terug ontving ik via de redactie van Boorn & Boerschop een mapje met enige informatie over een sinds 1976 verdwenen Borns café, gelegen aan de Deldensestraat nabij de groene rand van Twickel. Het mapje afkomstig uit het archief van de eind vorig jaar overleden Jaap Grootenboer, bevat een nogal gehavende foto, bouwkundige tekeningen en enige oorlogsdocumentatie. Verder nog door Jaap geschreven notities met oorlogsfeiten en genealogische gegevens van de familie Piggen, de laatste uitbater van café ‘de Zonnebloem’. Het pand uit 1926 moest in 1976 wijken voor de aanleg van de rijksweg de A35.
Daar ik al eerder feiten over dit café vergaarde, o.a. over de bouwheer B.A. Hemink, had ik mij voorgenomen er een artikel over te schrijven. Het resultaat vindt u hier, met de aantekening dat ik over dit café, in zowel de Bornse Courant als via de website Delpher, amper aanvullende informatie heb kunnen vinden. Dit in tegenstelling tot andere voormalige Bornse horecazaken, waarover ik de lezer in een volgende uitgave nader hoop te informeren.
De bouw van ‘de Zonnebloem’ in 1926
De bouw van ‘de Zonnebloem’ in 1926
Het is de heer B.A. Hemink uit Delden, eigenaar van een schildersbedrijf aldaar, die in 1925 een stuk grond koopt van de Bornse steenfabrikant en aannemer Morselt, die de grond sedert 1917 in zijn bezit heeft. De aangekochte grond, bedoeld als bouwkavel voor een woonhuis met café, is gelegen op de hoek van de Veldkampsweg en de grintweg van Delden naar Borne. Het officiële adres is Deldenscheweg, gemeente Borne (kadastraal sectie D, no. 4354). In latere jaren luidt het adres Deldenschestraat 80.
Steenfabrikant Morselt bezit meer grond in deze contreien, ook wel ‘het gemeenteveld’ genoemd, deel uitmakend van het oorspronkelijke tot aan de kern van Borne uitgestrekte ‘Bornsche Veld’. Hij heeft hier in de buurt ook zijn steenfabriek, gelegen naast die van steenbakker Scholten. Waarschijnlijk heeft Morselt bij de verkoop van zijn grond bedongen dat hij het pand mag bouwen. Op 26 februari 1926 wordt de bouwvergunning aangevraagd door de ‘bouwmeester’, de N.V. Bornsche Steenfabriek v/h H. Morselt & Zn, Hout- en Bouwmaterialen Aannemer. In de aanvraag wordt toestemming verzocht voor de bouw van een woonhuis met verlofzaal. Al een week later op 3 maart 1926 wordt door de gemeente Borne aan Morselt de vergunning verleend voor het oprichten van een woonhuis t.b.v. de heer B. Hemink te Delden. In de vergunning wordt alleen over een woonhuis gesproken maar uit de bouwaanvraag en de bouwtekening blijkt echter dat het om een woonhuis met café gaat. Op de voorgevel van het pand staat de naam ‘Zonnebloem’ ingetekend. Aan de Bornse kant van het café ligt, ca. 300 m. terug, sedert 1923, het voetbalveld van NEO, ‘Achter de dennen’ genoemd. Later wordt daar nog een tweede voetbalveld aan toegevoegd. Aan de overzijde van het café ligt, ook nu nog, een kleine algemene begraafplaats. Een van de zandwegen uit die tijd, die vanaf de Deldenscheweg daar langs gaat, loopt wat verderop voorbij het voormalige Bornse woonwagenkamp. Nu is daar aan het ‘Zonnig spoor’ het gebouw van Scouting Twickel Borne te vinden. De later deels verharde weg, de Veldweg, loopt tot aan de kruisende Aaweg.
Zodra het pand is opgeleverd verhuist de familie B.A. Hemink naar Borne waar het, naast het schildersbedrijf, het café ‘de Zonnebloem’ zal runnen.
Herinneringen aan ‘de Zonnebloem’ verteld door Sinie Rörink-Hemink
Sinie, dochter van bovengenoemde Hemink, is in Borne en Hengelo geen onbekende. Samen met haar man Fons Rörink runt zij al bijna 33 jaar de bekende antiekzaak op de kop van de Emmastraat in Hengelo. Haar (overleden) broer Hennie was eigenaar van het florerende Bornse schildersbedrijf Hemink. Hennie was bovendien bijna 25 jaar lang de actieve voorzitter van de voetbalvereniging NEO. Sinie is geboren in Borne in 1941, niet in het cafépand; dat was twee jaar eerder al in andere handen overgegaan. Ze weet uit overlevering nog wel het een en ander over ‘de Zonnebloem’ te vertellen.
De bij dit artikel geplaatste foto met mensen, vertoevend op de waranda van café ‘de Zonnebloem’ is haar ook bekend. Ze ontving deze foto jaren geleden van Hennie Pol, de inmiddels overleden antiquair aan de Meijershof te Borne. Ze dacht toen dat de in de deuropening staande man en vrouw mogelijk haar grootouders waren. Maar het betreft de latere eigenaren, het echtpaar J. Piggen-Nijland, die hier poseren op een foto uit de oorlogsjaren 1940-1945.
Wat de huisplaats van ‘de Zonnebloem’ betreft stond daar aangrenzend een armoedig huisje met een waterput ervoor. Het was meer een plaggenhut, waarin Johan van Leeuwen woonde. Hij verkocht voor Hemink de zomerdag ijs via een ijskarretje, waarmee hij langs de Deldenscheweg stond. Wandelaars en fietsers, die richting de Twickelerbossen gingen, zorgden voor de nodige klandizie. Haar ouders hadden op het erf een schuur, hielden daar o.a. een koe en verbouwden groente, zoals dat in die tijd bij velen gewoon was.
Bewoners van het nabij gelegen woonwagenkamp bezochten regelmatig het café van Hemink. Bij het verlaten van het café, na sluitingstijd, werd er in de nacht wel eens ruzie gemaakt buiten voor het pand. Als het te lang aanhield schoot Hemink, van boven uit het slaapkamerraam een schot hagel de lucht in. Dat hielp, waarna ze hun weg vervolgden naar hun woonwagens iets verderop.
Johan Piggen (‘Piggenjaan’) wordt in 1939 de nieuwe eigenaar
De reden om café ‘de Zonnebloem’ van de hand te doen is me niet bekend. In 1939, het jaar voorafgaande aan het uitbreken van de 2de wereldoorlog wordt Johan Piggen eigenaar. Hij is geboren op 28- 09-1897, te Twekkelo, gemeente Lonneker en is getrouwd met Gesina Nijland, geboren op 05-11-1894 te Ambt-Delden. Voor zover ik weet hebben ze in 1939 drie dochters (Catharina J., geb. 1933, Marie J., geb. 1935 en Anna G., geb. 1937). Anna Gerarda blijkt in 1965 getrouwd te zijn met Johannes A.F. ten Tije. Verder weet ik geen bijzonderheden over de familie P. en heb ook niet kunnen achterhalen of bovengenoemden nog in leven zijn, dan wel er nog nazaten zijn.
In hetzelfde jaar van aankoop vraagt Piggen op 16 mei 1939 een bouwvergunning aan om een waranda aan de voorzijde van zijn cafépand te mogen oprichten. Op 28 mei wordt de vergunning verleend en kort daarop is de voorzijde van het pand verfraaid met een waranda.
‘De Zonnebloem’ in de oorlogstijd 1940-1945
Het door de Duitse bezetter veroverde Nederland heeft ook gevolgen voor café ‘de Zonnebloem’.
Op 16 februari 1941 worden er grondstukken, samen 1 ha., gelegen bij Piggen zijn pand en aan de nabij gelegen zandweg (grasland aan de Veldkampsweg) gevorderd, te gebruiken voor oefeningen. Mogelijk dat e.e.a. verband houdt met de dichtbij liggende voetbalvelden van NEO. Want het gehele terrein, incl. opstallen van NEO is namelijk gedurende de jaren 1940 t/m 1943 door de Duitsers gevorderd. De velden zijn ingericht om met schijnwerpers het luchtruim af te tasten naar overvliegende geallieerde vliegtuigen.
Piggen vraagt op 7 mei 1945 schadevergoeding aan voor vernielde (doorbroken) afrastering en palen aan de Deldensestraat bij café ‘de Zonnebloem’. In een document, uitgeschreven door de Weermachtskommandant te Enschede, wordt over een schadeloosstelling aan Piggen gesproken. Aan het eind van de oorlog, op 16 februari 1945 wordt nog even het hele bezit (‘Wirtschaft, Wohnhaus mit Schuppe’) van Piggen, ten behoeve van de Duitse weermacht gevorderd, zoals dat in het vorderingsbewijs staat omschreven. De inbeslagname wordt op 21 maart, onderaan het document, bevestigd door Van den Toren, burgemeester van Borne. Een van deze invorderingsformulieren is bij dit artikel opgenomen. (Zie afbeelding hieronder).
Maar concreet over schade gesproken: op 1 mei 1943 valt er tegen drie uur ’s nachts aan de rand van Borne een bom. Deze komt terecht vlak naast Café ’de Zonnebloem’. De dag erop, een zondag, is het druk op de Deldensestraat. Veel nieuwsgierigen nemen de door de ontplofte bom veroorzaakte schade in ogenschouw. Uit een eerder over de oorlog geschreven artikel ‘Bommen op Borne’ van Benny Nijhof, volgt hieronder een citaat: “Aan de rand van het dorp ligt café de Zonnebloem van ‘Piggenjaan’. De gordijnen wapperen door de gebroken ruiten naar buiten. Bij de voordeur, die er niet meer is, staat in vol ornaat een politieagent op wacht. Vol ontzag lopen we naar de rand van de immense krater die door de bom is geslagen. De tuin en weg langs het huis zijn één groot gat. De opmerking van vader aan iemand die naast hem staat: “Tien meter verder en het huis was een grote puinhoop geweest,” doet mij, huiverig dat ons ook zoiets kan overkomen, naar moeder lopen. “Laten we maar naar huis gaan”, zegt ze terwijl ze met haar hand vader duidelijk maakt dat we vertrekken.
Hoe ging het verder met ‘De Zonnebloem?
Na de bevrijding, 3 april 1945, krijgt het normale leven in Borne langzamerhand weer zijn gang, ook bij ‘de Zonnebloem’. Maar op 23 mei 1948 komt ‘Piggenjaan’ al op 50-jarige leeftijd te overlijden. Het cafébedrijf wordt voortgezet door zijn vrouw; de oudste dochter bij het overlijden van de vader is dan 15 jr. oud. In latere jaren is het café waarschijnlijk overgenomen door dochter Johanna, want in 1964 blij- ken H.J. Schotman, gehuwd met Johanna Maria Piggen de eigenaars van het pand te zijn.
In 1976 wordt de grond met opstallen verkocht aan Rijkswaterstaat en nog hetzelfde jaar gesloopt i.v.m. de plannen voor de aanleg van de snelweg A35. In 1979 wordt dit deel van de A35, dat onder de viaducten van de Deldensestraat door gaat en ten zuiden vlak langs de oude plek van ‘de Zonnebloem’ loopt, voor het verkeer opengesteld.
En zo komt er een roemloos einde aan het rustiek gelegen café, in de volksmond ook wel ‘Zonnebloempje’ genoemd. En raast er in de voorheen stille omgeving tussen de knooppunten Azelo en Buren, dag en nacht, het gemotoriseerde verkeer.
Bronnen
In de map van Jaap Grootenboer vond ik ook correspondentie uit 2013 met de gemeente Hof van Twente, waarbij enkele plattegronden.
Het betreft hier een onderzoek naar mogelijke begraafplaatsen van vermiste/geëxecuteerde personen in de omgeving van café ‘de Zonnebloem’ en de algemene begraafplaats. In Jaap’s aantekeningen wordt ook de naam Loep vermeld. Wellicht duidt dit op Ir. F.M. Loep, bedrijfsleider bij Stork Hengelo. Hij werd begin mei 1943 door de Duitse bezetter omgebracht vanwege zijn passieve rol bij de april-mei-stakingen bij Stork. Zijn lichaam is nooit gevonden ondanks de vele pogingen. Of er in dit geval in de omgeving van café ‘de Zonnebloem’ ook daadwerkelijk onderzoek is geweest is mij niet bekend.
• Archief gemeente Borne (bouwtekeningen en oorlogsschadedossiers).
• Archief Jaap Grootenboer.
• Bevolkingsregister gemeente Borne.
• Bommen op Borne (oorlogsherinneringen van Benny Nijhof).
• Jubileumboek NEO , “NEO 100 jaar jong”.
• Mevrouw Sinie Rörink-Hemink (mondeling)
(–> naar PDF-versie van deze publicatie)
(–> naar Inhoudsopgave 2022-03)
(–> naar Boorn & Boerschop pagina)