Auteur: Johan Kwast
Nog ne kleane wekke te goan, dan zit eure zommervakaansie der wier op. Dan is et zo wied dat zee wierum möt. Zo’n dertig Rotterdamse keender bint joarlijks in Boorn oonderbrach. Jongs en wichter, dee op ’t plattelaand ’n paar wekke wat könt biekommen. De, duur ‘n bezetter, verinneweerde stad en ’n hongersnood doar, drif eur dizze kaant op.
Herman van Ingen, ne jong van good tien joar oold oet de Bergstroat, hef biej oons an ’n Bieffel, noe vuur ’t dearde moal zien tiedelijk hoeskommen. De ruumte, ne röstige menear van leawen en genog te etten, hef goo invlood op dizze stadskeender.
Elk joar keump Herman geern wier noar Boorn en zöt d’r tegenop as de vekaansietied of löp. Op ’n moal steet onvedachs Herman zien vaa biej oons an de duur. Liftend en lopend is den man ok oonze kaant opkömmen. Hee prebeert hier vuur ziene Rotterdamse femilie etten op te scharrelen. Lopend is-e van Riessen of kömmen, en vaalt um ’n uur of twee, doodmeu biej oons op nen stool daal. Herman is bliej dat-e zien vaa wier zöt, mear schrikt as-e mearkt hoo mager en oethongerd den der biej zit.
“Woar zal dat nog op oetdraien”, heur ie em deanken. Netuurlijk hef den man nog nich wat getten. Rap maakt mien moo em good wat mirragetten terechte. Heanigan trek-e wat biej en begeent te vetellen oawer zien Rotterdams gezin en hoo et d’r in ’t westen an too geet.
Dree heupendvolle teelders mirragetten wördt achter mekaa noar binnen wearkt. As op de vroag, of hee genog hef had, nich voort “joa” wördt zeg, krig-e d’r nog veer snee stoete biej. Ok dee veendt meuiteloos euren weg. “Foi, foi, woar lot den man dat toch allemoal, en zal-e d’r gin las van kriegen”, vroage wiej oons af.
“Morgen geet Johan wal met oe met, ’n boer op”. “Hee weet hier en doar wal de weg, dat schealt oe.” In Zeanderen en Hettum, biej femilie en bekeande adressen van mien vaa, loop wiej zovöl etgerei op, da-w de twee volle jute zäkke hoast nich mear dreagen könt. Hier en doar hef et em ok nog ees gin nen ceant kost. Bliej en riek met zovöl goodhead, geet-e wierum noar ’t westen. Hee weet noe ok dat Herman et biej oons noar ’t zin hef. Doar hoof-e nich oawer in te zitten.
’t Is moandagmirrag van eure leste vekaansiewekke in Boorn. ’n Keerlke, armeurig in de kleere, keump biej oons langs ’t kökkenraam lopen. Hee klopt an de zieddeur van ’t hoes. Mien moo keant em nich. Hee zeg dat-e Schlosser oet de Nieje Kearkstraat is. Geern wil-e nog wat earpel kopen. “Tot ’n vriedag is genog, want zoaterdag haalt de Duutsers oons allemoal op”, zeg-e. “Wiej mot oons Boorn veloaten; woarhen et geet, dat wee-w nich”.
Geeld hef-e nich völ, en woareargens oonderduken is veur eur nich votleg. “Wiej mot et mear oondergoan en ofwochen”. Dat eur nich vol goods te wochen steet, dat kö-j oonder de kloomp anveulen. En dat veult dee jörre ok hoarfien an. “t Is oons lot”, zeg-e.
Wiej könt et oons nich veurstellen, dat-e dee weure zo beröstend kan zeggen. Hee krig genog earpel met; vuur de hele wekke. ’t Is ’t leste wa-w nog vuur em könt doon, in dizzen onmachtigen toostaand. Betalen hoof-e nich, dat sprek vanzölf. “Nemt et zo mear met”, zeg mien moo. “k Heb noe trouwens ok gin geeld biej miej”, zeg-e. Wat zal d’r in dat gezin an de Nieje Kearkstroat; kommende daage wal nich umgoan?
Ok biej oons wördt d’r oawer noaproat. Hoo kan zowat, in oons Boorn en wiederop in ‘t laand, toch bestoan! Wiej könt et oons nich begriepen. ’t Geet et meanselijk vestaand en ’t innerlijk geveul wied te boawen. Met ’n betroowd gemood löp de wekke op ’n ean. Vriedaagns, tegen ’n oawend, doar klopt Schlosser wier an de ziedduur. “’k Wil oe dee earpel nog betalen”. “Morgen is ’t met oons zo wied, . . dan mö-k de hoed kloar hebben”. “Nemt et geeld mear an; doat dat noe mear”. “Wiej hebt et nich meer neurig”, zeg-e. Doar geet de jörre wier; wiej kiekt em noa. ’n Mood is d’r kats oet. Heanig sloft ’t keerlke op ’t hoes an. Zo-j doar nich stil van wörden? ’n Stried met ’t leawen is-e angoan en hee hef ’t hier an ’n ean brach. Morgen kan-e goan, hee hef “de hoed kloar”. Meer as klean veul ie oe, en meer as stil bi-j. A-j dat dee aarme, seempele Boornse jörre, hebt heuren zeggen.
’s Zoaterdaagns, roond ’t mirraguur, steet d’r aarig wat volk op ’t perron. De vekaansiekeender goat wier noar Rotterdam. ’n Trein oet Hengel zal d’r zo wal ankommen. De meesten bint opgeruumd en bliej. Wat oolderen vroagt zich bedrukt of, hoo et eur zal goan, as zee wier in ’t hoes bint.
In eenmoal is d’r ’n gedoo biej ’n ingaank van ’t station. De leu kiekt verschrikt noar wat zich doar afspölt. ’n Koppelke Boornse Jörren wördt duur Duutse soldoaten in bedwang holen, en nich zo zachzinnig ’t perron op dreewen. Nen eankelen strukelt, nen aanderen löt zich protesterend vuuroawer vallen. ’n Kolf van ’n Duuts geweer brech eur wier in de beene. De meesten slept zich, as vedoowd, ’t perron oawer. Alns geet an oons, as in nen rappen film vuurbiej.
Doar keump ’n trein anzetten, steunend en staampend stopt-e vuur ’t perron; de deuren goat lös. In ’t vuurste deel stapt oonze logees noar binnen. As zee zit, zwaait zee oetgeloaten. Zee hebt ne mooie vekaansie had.
Op ’t zölfde ogenblik, ongeleuf; de leu schrikt zich lam. De duren achteran, van de wagons, wördt lös smetten. Rap wördt de Jörren d’r met geweeld indrukt. Schlosser is d’r ok biej. Hee verzet zich nich. Hee hef “de hoed kloar”. Gin meanske dörft d’r nog nen vinger noar oet te stekken. Te laat; joa, wiej bint te laat, dat bi-w. De duren sloet zich. Heanig zet ’n trein noar ’t westen, zich in beweging. Doar goat ze. ’t Eene deel reizigers geet noar ‘t hoes; ’t aandere deel wördt met onbekeande bestemming, as slachvee ofvoerd.
Doar stoat wiej dan; stil en veslagen, alleen met oons zölf, in oorlogstied, op ’n veloaten Boorns spoorperron. Ogenbekeukeleriej zo-j deanken. ’t Möt hoast wal, zo völ onmeanselijks kan nich bestoan. Toch is et zo; ‘k heb et met eagen ogen zeen en et good metkregen. ’t Zal miej mien hele leawen biebliewen. Ik wörd et nich wier kwiet en dat mag ok nich. ’n Poar moand later komt de Schlosser’s um, in ’t concentratiekamp Auschwitz.
Strukelsteene doot oons d’r an wierumdeanken.
Eenen strukelsteen, vuur een meansenleawen van ne Boornse Jörre. Ofvoerd en umbrach. D’r ligt völ steene. Dat angriepende strukelsteen leggen heb ik steark metbeleawd. En, et hef miej good doan, dat hef ‘t. En elken dag kö-w biej de Boornse Jörren efkes stille stoan. Biej de huuze, woar zee vroager wont hebt, ligt dee strukelsteene.
Euren leaftied en namen stoat d’r op. In ’t book “Stolpersteine in Borne”, kö-j eure vroagere adressen veenden.
Veer mei goa-w wier. ’t Doodherdeanken van alle slachoffers oet ’n oorlog. Leu dee ’t leawen hebt loaten; oet de tied bint kömmen. Vuur de Jörren he-w ’n herinneringsmonumeant an ’n Parallelweg stoan. ’t Jäske, met de gelle steern, zeg genog.
Wiej, de leu dee d’r hier nog roondloopt, loa-w d’r nich zomear an veurbiej goan. Loa-w d’r effen stille stoan en ’t heuwd buugen. Kö-w effen ofstaand nemmen van ’t roazend bestoan in oons, en um oons hen. Nen oorlog met zovöl lieden mag nich wier vuurkommen. Hier nich en neargens nich; loa-w et nich vergetten!
Könne wiej et nog opbrengen um mekaa de haand too te stekken? Preberen met alle leu in vrea te leawen? ’t Rech van ’n stearksten en ’t onrech, hebt dan geliek ok ofdoan. Joa, in vrea leawen. Hier in Boorn en oaweral op dizzen eardkloot. ’t Zol ’n groot woonder wean. Schlosser hef et oons vuur doan. Dat seempele Boornse Jörke har, op tied, ziene “hoed kloar”.
Bronnen:
http://stolpersteine-borne.nl
http://akevoth.org/genealogy/schlosser/564.htm
(–> naar PDF-versie van deze publicatie)
(–> naar Inhoudsopgave 2011-01)
(–> naar Boorn & Boerschop pagina)